Ustalenie daty powstania jakiegoś miasta jest zawsze bardzo trudne i dotyczy to nie tylko miast antycznych, jak Troja albo Babilon. Nawet w Ameryce, gdzie miasta powstawały zaledwie sto lat temu, kiedy istniały już gazety, telegraf i biblioteki a ludzkość zapisywała szczegółowo swoją historię od setek lat, ustalenie początków jakiejś miejscowości jest często niemożliwe. Przekazy bywaja fragmentaryczne i niedokładne, czasem pomieszane z legendą albo przekazywaną ustnie opowieścią. Niektóre doczekały się rangi wydarzeń historycznych tylko dzięki artykułowi w lokalnej gazetce.
Grupa Indian UIte (Southern Ute) Zdjęcie: Archiwum
Dlatego nie wiadomo dokładnie kiedy powstała Peoria, wydaje się jednak prawie pewne, że później niż sąsiednie Glendale. Możliwe też, że istniała tu wcześniej jakaś osada, o której nic już dziś nie wiadomo. Co wiadomo na pewno, to to, że okolica Salt River była zasiedlana przez białych osadników co najmniej od połowy XIX wieku. W 1868 roku John W. "Jack" Swilling zorganizował pierwszą grupę ludzi do budowy kanałów irygacyjnych dla powiększenia obszaru nadającego się pod uprawy. Powiększenia obszaru upraw - oznacza to, że biali farmerzy mieszkali tu wcześniej, chociaż nie wiadomo dokładnie od kiedy. Wiadomo jednak na pewno, że do 1872 roku, cztery lata od rozpoczęcia prac grupy Johna Swillinga, udało się wykopać kilkanaście mil nowych kanałów połączonych z Salt River i powiększyć obszar nadający się pod uprawy o ponad 8,000 akrów (32 km²). Dotychczas, woda spływająca okresowo ze wzgórz na północ od rzeki powodowala okresowe dotkliwe powodzie, niweczące często całoroczny wysiłek rolników. Równie dotkliwe i częste susze w pustynnym klimacie uniemożliwiały stałe osadnictwo, ale kanały zmieniły całą okolicę nie do poznania. Zaraz po ukończeniu ich budowy pojawiły się pierwsze gospodarstwa dużo dalej na północ od rzeki i wkrótce cała dolina Salt River zamieniła się w kwitnące farmy i sady. W ciągu następnych dziesięciu lat powstały jeszcze trzy dodatkowe systemy kanałów zamieniające całą dolinę w obszar rolniczy.
Budowa Arizona Canal, ca. 1884. Zdjęcie: Courtesy City of Peoria
W 1882 powstała Arizona Canal Company. Celem korporacji była budowa wielkiego kanału łączącego Granite Reef z New River. Kanał, nazwany Arizona Canal, ukończono w 1885 roku. Firma zatrudniła na stanowisko głównego inżyniera mieszkającego wtedy we Flagstaff byłego oficera armii USA Williama Johna Murphy, znanego już wtedy i cenionego za nadzór inżynierski przy budowie odcinka jednej z najdłuższych treas kolejowych w USA, Atlantic and Pacific Railway.
William John Murphy Courtesy History Adventuring.
Świeżo założona firma nie miała jednak pieniędzy, zaoferowała więc Murphy'emu zapłatę w naturze, czyli w akcjach firmy i - głównie - w ziemi. Murphy przystał na warunki kontraktu widząc ogromny potencjał w przedsięwzięciu. Kanał rzeczywiście powiększył nawodniony obszar o dodatkowe 80,000 akrów uprawnej ziemi, ale praca dla firmy bez zapłaty w gotówce doprowadziła inżyniera na skraj bankructwa. Oficjalna strona miasta (City of Peoria) podaje, że miasto zostało założone w 1886 r., rok po ukończeniu Arizona Canal, ale to nieprawda. Kilka drewnianych szop które zbudowali wtedy robotnicy pracujący przy budowie kanału, nie miało nawet nazwy. W 1891 roku William Murphy zdołał przekonać grupę 70 członków sekty Mennonitów z Pensylvanii do przeniesienia się do powstającego tuż obok Glendale. To najlepszy dowód, że w miejscu dzisiejszej Peorii nie było jeszcze prawie nic. Dopiero kilka lat później, już jako właściciel i szef założonej przez siebie firmy Arizona Improvement Company, Murphy ściągnął pierwszą grupę przesiedleńców z Illinois, ale nawet to nie było jeszcze początkiem miasta.
Oczyszczanie Arizona Canal, ca. 1890. Zdjęcie: Courtesy History Adventuring.
W 1890 roku dwóch przybyszy z miejscowości Peoria w Illinois, Joseph B. Greenhut i Deloss S. Brown, uzyskało w ramach Desert Land Act*) prawa własności do czterech działek w miejscu gdzie dziś znajduje się historyczne centrum miasta i to właśnie oni są założycielami Peorii w Arizonie, chociaż pierwszym człowiekiem, który miał wizję przyszłego miasta był faktycznie Murphy. Kilka lat później Murphy zdołał jeszcze ściągnąć 4 rodziny z Peorii w Illinois, które wykupiły łącznie 5,000 akrów ziemi. Pierwsi osdadnicy przez kilka sezonów mieszkali w płóciennych namiotach zanim zbudowano pierwsze domy. 24 maja 1897 roku Greenhut i Brown zarejstrowali w Urzędzie Powiatowym powiatu Maricopa mapę proponowanego miasta, nazwanego na cześć miejsca, z którego pochodzili - Peoria.
Peoria, wzorem największych metropolii USA, miała kiedyś swoją własną suburbię, którą powiększające się miasto w końcu "połknęło". W 1911 roku pastor kościoła metodystów z Kansas, wielebny Ora Rush Weed i jego żona Phoebe postanowili osiedlić się gdzieś w Dolinie Słońca. Nie wiadomo dokładnie dlaczego pastor Weed postanowił opuścić rodzinne strony i dlaczego jego wybór padł właśnie na pustą okolicę nieopodal małej osady zwanej Peoria w powiecie Maricopa. W okolicy dzisisejszej Thunderbird Road i 75-tej Ulicy - wtedy poza granicami miasta - zbudował obszerny, dwupiętrowy dom, a w roku 1916 z pomocą nowych mieszkańców osady, zorganizował i wzniósł kościół nazwany "Paths" (ścieżki", od biblijnego wersetu w księdze Jeremiasza (6:16). Rodzina powiększyła się szybko, w takim samym tempie powiększała się osada, do której przylgnęła nazwa "Weedville". Dziś Weedville jest jedną z dzielnic Peorii. Stary kościółek pastora Weed'a stoi tam do dziś, istnieje też mały cmentarz założony w 1921 roku..
Rodzina Weed przed swoim domem,, ca. 1912. Zdjęcie: Wikipedia
W 1895 roku władze Peorii przekonały zarząd firmy Santa Fe, Prescott and Phoenix Railroad do zbudowania nowego przystanku na trasie łączącej Phoenix, Glendale, Alhambrę, Hesperię i Marinette. Jeszcze w tym samym roku mała drewniana stacyjka stanęła przy 83 ulicy, niedaleko skrzyżowaniua z Grand Avenue. Pociągi zatrzymywały się teraz również w oddalonej o 14 mil od Phenix Peorii i okoliczni farmerzy i hodowcy bydła nie musieli już wozić swoich towarów ani przeganiać krów na stację w Glendale. W 1972 roku władze miasta bez żadnego sprzeciwu ani kontr-propozycji pozwoliły firmie Santa Fe, Prescott and Phoenix Railway Company na sprzedaż stacyjki pobliskiemu Scottsdale, któremu o wiele bardziej zależało na historycznym obiekcie, nawet cudzym, niż samej Peorii. Dziś, przeniesiona z Peorii dawna stacyjka firmy Santa Fe, Prescott and Phoenix Railroad stoi w McCormick Stillman Railroad Park w Scottsdale. Mieści sie w niej teraz mini bar z kanapkami.
Stara, zabytkowa stacyjka z Peorri, dziś ozdoba McCormick Stillman Railroad Park w Scottsdale. Zdjęcie Wikipedia
W lipcu 1917 roku, kiedy Peoria była już prężnym miasteczkiem, w hali bilardowej w downtown wybuchł pożar, który rozprzestrzenił się bardzo szybko i pochłonął prawie wszystkie zabudowania, ale miasto szybko odbudowano. Od tej pory w Peorii wznoszono już prawie wyłącznie budynki murowane. 14 listopada 1917 r. w Peorii pojawił się pierwszy numer tygodnika The Peoria Enterprise, wydawanego nieprzewanie do kwietnia 1921 roku. W 1918 wzniesiony został 3-piętrowy murowany Edwards Hotel i Peoria Woman's Club House, a w 1920, na skrzyżowaniu Washington St. i 83 ulicy, zbudowano imponujący Mabel Hood Building. W tym samym roku miastu przybył budynek teatru - Paramount Theatre.
Po II wojnie niedaleko Peorii powstała Luke Air Force Base - baza lotnictwa USA - przyczyniając się do gwałtownego rozwoju miasta. W 1954 roku Peoria liczyła 1,925 mieszkańców, a w 1970, zaledwie 16 lat później, już 4,792. Miasto rozwijało sie bardzo szybko, co ilustrują statystyki populacji: 1980 - 12,353 mieszkańców, 1990 - 50,675 i ponad 160,000 w 2013.
*) Desert Land Act - ustawa zatwierdzona przez Kongres USA 3 marca 1877 roku, której celem była transformacja terenów nieużytecznych i pustynnych w tereny nadające się do zasiedlenia i pod uprawy rolne za pomocą irygacji i inwestycji. Każda osoba prywatna mogła uzyskać od rządu federalnego na własność tereny niezagospodarowane lub pustynne pod warunkiem posiadania planu zagospodarowania lub zamiany ich w tereny użyteczne. Ustawa obowiązuje do dziś i w jej ramach rząd w dalszym ciągu oddaje nieużytki osobom prywatnym i korporacjom. Początkowo rząd przyznawał 640 akrów, obecnie obszar przyznawany w ramach Aktu jest zmniejszony o połowę i wynosi 320 akrów (1.3 km²).
