Przepisy imigracyjne umożliwiają w niektórych przypadkach zmianę statusu z tymczasowego (nieimigracyjnego) na stały, bez konieczności wyjazdu z USA i starania się o wizę imigracyjną zagranicą. Aplikant musiał przejść odprawę graniczną i musi mieć ważny status pobytowy.
Stały pobyt w USA - albo status stałego rezydenta ("permanent resident status" - albo poprostu zieloną kartę), można uzyskać na dwa sposoby: z zagranicy, co nazywa się procesem konsularnym ("consular processing"), albo będąc w USA w procesie zmiany statusu. Proces zmiany statusu na stały ("permanent resident status") jest w całości prowadzony w USA i nie wymaga opuszczenia kraju.
Obydwa sposoby prawie zawsze wymagają zatwierdzonej wcześniej petycji, statusu uchodźcy albo przynależności do jakiejś szczególnie uprzywilejowanej grupy, oraz spełnienia dodatkowych wymagań. Większość kategorii imigracyjnych ma do dyspozycji tylko ograniczoną ilość wiz - tyle ile zgodnie z przepisami przyznawanych jest co roku przez Kongres. Stałego pobytu nie można więc uzyskać w żadnej kategorii, w której obowiązują kwoty wizowe, jeżeli wizy na dany rok fiskalny zostały już wyczerpane. Podania o zmianę statusu albo o wizę imigracyjną można składać tylko wtedy, kiedy w danej kategorii wizy jeszcze są (kategoria jest "current" - bieżąca).
Kto może zmienić status na stały
Każda osoba przebywająca w USA na ważnym statusie pobytowym może się starać o zmianę ststy w jednej z poniższych kategorii. Większość wiz imigracyjnych wymaga wcześniejszego złożenia i zatwierdzenia petycji imigracyjnej - najczęściej przez "sponsora", lub w niektórych kategoriach - przez samego zainteresowanego.
Wymagania
Osoba starająca się o stały pobyt - o prawo do imigracji i osiedlenia się w USA - musi spełniać szereg warunków. Warunkiem numer jeden jest zakwalifikowanie się do jednej z kategorii, przez które można się starać o prawo stałego pobytu.
Kategoria rodzinna: cztery podkategorie ("preferencje" rodzinne) w dwóch grupach - IR (najbliższa rodzina obywatela) i F (najbliższa rodzina stałego rezydenta) - obejmują wszystkie osoby od rodziców po braci i siostry. Uzyskanie stałego pobytu w każdym przypadku wymaga zatwierdzenia petycji rodzinnej, formularz I-130, Petition for Alien Relative.
Kategoria pracownicza: pięć podkategorii ("preferencji" pracowniczych) obejmuje wszystkie możliwe sytuacje związane z zatrudnieniem i zawody - od samosponsorujących się -super-wybitnych naukowców, biznesmanów i sportowców, poprzez artystów, fizykoterapeutów (Schedule A), dyrektorów przedsiębiorstw i poważnych inwestorów, po fachowców w każdej dziedzinie a nawet osoby z minimalnym doswiadczeniem, dawniej zgrupowane w Shedule B. Wszystkie podania o stały w tej kategorii wymagaja wcześniejszego zatwierdzenia petycji pracowniczej - formularz I-140, Petition for Alien Worker (albo petycji dla inwestora, formularz I-526, Immigrant Petition by Alien Entrepreneur). Większość wymaga uzyskania Certyfikatu Zatrudnienia z Departamentu Pracy (Permanent Labor Certification).
Specjalni imigranci: cała grupa różnych klasyfikacji zebranych w jednej podkategorii pracowniczej EB4. Pomimo przynależności do kategorii pracowniczej, tylko część zgrupowanych tam osób może uzyskać pobyt na podstawie zawodu albo oferty pracy. Niektóre powinny być raczej sklasyfikowane jako humanitarne - np. tłumacze z Iraku, nieletni bez opieki rodziców czy wdowy i wdowcy. W wiekszości przypadków wymagane jest wcześniejsze zatwierdzenie petycji I-360, Petition for Amerasian, Widow(er), and Special Immigrant.
Inne kategorie: grupa zawiera przypadki nie mieszczące się w żadnej innej kategorii i są w niej programy humanitarne, przypadki specjalnych statusów i parole. Niektóre wymagają zatwierdzenia petycji I-360, Petition for Amerasian, Widow(er), and Special Immigrant, inne wymagają jedynie rejestracji lub zgłoszenia.
Wszystkie petycje imigracyjne muszą być złożone w Urzędzie Imigracyjnym (oprócz kilku sytuacji wyjątkowych w kategorii rodzinnej, które pozwalają na złożenie petycji poza USA, np. petycje członków amerykańskich sił zbrojnych stacjonujących w bazach w innych krajach).
Proces
Zatwierdzenie petycji imigracyjnej - rodzinnej, pracowniczej lub w kategoriach humanitarnych albo dla specjalnego imigranta - otwiera drogę do uzyskania wizy imigracyjnej. Oznacza, że Urząd Imigracyjny (USCIS) uznał prawo cudzoziemca do starania się o stały pobyt.
Większośc wiz imigracyjnych podlega kwotom imigracyjnym (ograniczeniom ilościowym) wyznaczanym przez Kongres dla poszczególnych kategorii i krajów. W momencie zatwierdzenia petycji, wiz prawie nigdy nie ma od razu, co oznacza oczekiwanie w kolejce (zobacz Visa Bulletin). O fakcie zatwierdzenia petycji powiadamiany jest sponsor (jeżeli kategoria wymaga sponsora) albo osoba zainteresowana (w kategoriach pozwalających na samosponsorowanie się) i Narodowe Centrum Wizowe (National Visa Center) w Plymouth, New Hampshire, które decyduje czy aplikant może się starać o zmianę statusu w USA, czy o wizę imigracyjną w ambasadzie. NVC powiadamia aplikanta listownie kiedy wizy w danej kategorii są bieżące ("current"). Razem z powiadomieniem aplikant otrzymuje wyczerpujące instrukcje w jaki sposób przygotować i gdzie przesłać wymaganą dokumentację. O tym czy wizy są bieżące można się też dowiedzieć samemu sprawdzając Biuletyn Wizowy (Visa Bulletin). Immigrant Visa Adjudication to trzeci etap, na którym cudzoziemiec składa podanie o zmianę statusu. Interview w lokalnym Urzędzie Imigracyjnym to dostatni etap sprawy.
Podanie o zmianę statusu to formularz I-485, Application to Register Permanent Residence or Adjust Status. Przed wydaniem decyzji i przyznaniem prawa stałęgo pobytu, Urząd Imigracyjny zażąda oddania odcisków palców, a FBI sprawdzi informacje kryminalne aplikanta. Razem z aplikacją o zmianę statusu trzeba wysłać kopię zatwierdzonej petycji (formularz I-797 Notice of Action), wyniki badań lekarskich, zdjęcia i dokumentację dodatkową. Wraz z aplikacją można też wysłać podanie o zezwolenie na pracę (formularz I-756, Application for Employment Authorization), ponieważ osoba oczekująca na decyzję Urzędu Imigracyjmego ma prawo do pracy do momentu wydania tej decyzji, nawet jeśli w międzyczasie oryginalna wiza wjazdowa lub status już wygasł. Osoba w trakcie oczekiwania nie może opuszczać USA, ale może się ubiegać o zezwolenie na wyjazd w sytuacjach uzasadnionych i o pozwolenie na powrót (formularz I-131, Advance Parole). W niektórych przypadkach Urząd Imigracyjny może odstąpić od osobistego spotkania z aplikantem, ale „interview” jest przeważnie wymagane. Interview to ostatni etap zmiany statusu na stały i po zatwierdzeniu aplikanta zielona karta jest wysyłana pocztą.
Zgodnie z przepisami, status na stały mogą zmienić tylko osoby na ważnym statusie pobytowym, czyli przebywające w USA legalnie. Większość osób starających się o zmianę statusu sądzi, że złożenie podania zastępuje lub przedłuża aktualny status, z czego wyciągają wnisek, że są legalnie do momentu rozpatrzenia podania - nawet jeżeli miałoby to trwać bardzo długo. Nic bardziej mylnego. Dla celów stałego pobytu, najdłuższy tolerowany okres bez statusu to 180 dni. Jeżeli więc status pobytowy ("wiza") kończy swoją ważność tydzień po złożeniu podania o zmianę statusu na stały, aplikant ma tylko pół roku na przejście przez labirynt Urzędu Imigracyjnego. Jeżeli Urząd nie zdąży zatwierdzić aplikacji i przyznać statusu stałego rezydenta w tym czasie, fakt przekroczenia 180 dni bez statusu stanie się wystarczającym powodem odmowy i wszczęcia procesu deportacyjnego. Status pobytowy powinien być utrzymywany do momentu otrzymania zielonej karty.
Od każdej zasady są jednak wyjątki: żony i mężowie obywateli mogą zmienić status na stały nawet jeżeli są już nielegalnie, pod warunkiem jednak, że wjechali do USA legalnie i przeszli przez odprawę graniczną. Czasem nawet i ten wymóg bywa jednak znoszony. W 1998 roku uchwalona została ustawa ("waiver") pozwalająca na legalizację pobytu każdej osobie przebywającej wtedy w USA, a 20 grudnia 2000 prezydent Bill Clinton mocą "zarządzenia prezydenckiego" ("Executive Order" - bez konieczności ratyfikacji przez Kongres) zatwierdził nową ustawę pod nazwą Legal Immigration Family Equity (LIFE), która umożliwiła legalizację pobytu (zmianę statusu na stały) każdemu przebywającemu w USA w momencie podpisywania ustawy, i obowiązywała do końca kwietnia 2001. Z ustawy nazywanej potocznie Section 245i (albo jeszcze krócej: "waiver"), skorzystało wtedy kilka milionów osób przebywających w USA nielegalnie i nie mających żadnych szans na legalizację. Wiele z nich nie mogło marzyć o stałym pobycie nawet przez małżeństwo, pnieważ dostali się do USA nielegalnie (przez Kanadę albo Rio Grande). "Waiver" znosił praktycznie wszystkie restrykcje, z których każda, w normalnej sytuacji, powodowałaby "inadmissibility" (nielegalne przekroczenie granicy, wjazd na cudzym paszporcie, praca bez zezwolenia, pobyt poza wizę, itd.).
