Monument Valley (Dolina Monumentów) to tylko mała, północna część ogromnego rezerwatu Indian Navajo zajmującego ponad 16 milionów akrów w północno-wschodniej Arizonie, w Utah i w New Mexico. Navajos dbają o ten obszar ze szczególną czcią i wierzą, że jest to miejsce święte. W Dolinie Monumentów nie ma stałych osiedli ani wiosek, a majestatyczne formacje skalne Navajos traktują podobnie jak my traktujemy świątynie i katedry (Zobacz mapę).
Monument Valley Zdjęcie: Bill Morrow
Ponad 200 milionów lat temu obszar dzisiejszej Arizony, a także New Mexico, Utah i Colorado, był wielką piaszczystą pustynią. Piasek był tu koloru czerwonego dzięki dużej zawartości tlenków żelaza i innych metali. Z powodu ruchów tektonicznych niektóre obszary skorupy - w tym wielka pustynia - zapadły się i stały się dnem oceanu. Przez kilkadziesiąt milionów lat osadzały się na nim najprzeróżniejsze minerały i substancje: nanoszony przez rzeki wielobarwny piasek i muł, miliony wapiennych skorupek ówczesnych morskich skorupiaków, oraz żużel i popioły pochodzące z erupcji wulkanów na lądzie i pod wodą. Miliony lat i nadzwyczajne ciśnienia sprasowały wszystkie te osady w twarde skały, ułożone w kolorowe warstwy, jak przekładany tort owocowy. Cała ta ogromna, gruba płyta złożona z różnych gatunków skał została w wyniku nieustannej pracy skorupy ziemskiej wypiętrzona z morskiego dna, w niektórychy miejscach na wysokość ponad 600 metrów tworząc wielki płaskowyż. Skutkiem tych wielkich geologicznych przeobrażeń było cofnięcie się płytkich mórz z większej części kontynentu. To co było dotychczas morskim dnem, stało się teraz olbrzymią płaską równiną. Geologiczne zmiany w regionie przebiegały podobnie jak na innych obszarach Płaskowyżu Colorado gdzie siły natury mozolnie formowały przedziwne skalne formacje. Z czasem, cały płaskowyż popękał tworząc wielkie głębokie rozpadliny podobne do kanionów, penetrowane przez wodę i wiatr. W miarę upływu czasu rozpadliny stawały się coraz szersze a wąskie początkowo szczeliny zamieniły się w duże, puste przestrzenie, z których wiatr i woda usunęły piasek gromadzący się ze zwietrzałych skał. Z jednolitych skalistych powierzchni odzielających kiedyś kaniony, zostały jedynie wysokie długie ściany, ale i one podlegały dalszej erozji i po kolejnych milionach lat długie sekcje zaczęły się zawalać i kruszyć. To co zostało, to stojące do dziś sekcje i fragmenty. Niektóre wciąż mają jeszcze kształt ścian, inne to tylko wieże, iglice i wysokie słupy o najdziwniejszych kształtach. To co tworzy dzisiejszy obraz Doliny Monumentów, jest tym co jeszcze pozostało z podzielonych na części ogromnych zwietrzałych ścian piaskowca i wapienia, a szczyty stojących do dziś wysokich kolumn, to poziom dawnego płaskowyżu.
Siły przyrody wyrzeźbiły w pojedynczych monolitach najróżniejsze kształty, kojarzone z obiektami, postaciami i budowlami. Stąd nazwy większości skalnych formacji. Jedną z najsłynniejszych są ,,Mittens” (jednopalczaste rękawiczki). Dwa bloki skalne East Mitten i West Mitten, z których wyższy wznosi się na ponad 300 metrów, przypominają zaciśnięte dłonie ze sterczącymi do góry kciukami. Obie ręce wyrastają z kamiennych cokołów otoczonych piaszczystymi wydmami. Bardzo charakterystyczne dla większości monumentalnych formacji jest otoczenie ich stożkowym rumowiskiem skalnym usypanym z odpadającego od skał gruzu i piasku, będących efektem postępującej erozji. Równie potężnym monolitem jest ,,Skała Zamkowa” (Castle Rock). Na jej wysokiej płaskiej ścianie, jak na obronnym murze, widoczne są wyraźnie strzelnicze wieżyczki. Niedaleko stąd widoczna jest ,,Hen in a Nest” (kura w gnieździe). Nazwano tak formację z piaskowca o kształcie przypominającym olbrzymią kurę wysiadującą jajka. Monumentalny i posępny wygląd mają sąsiadujące ze sobą masywy kojarzone z wielkimi grobowcami. Gigantycznym grobowcom nadano nazwę kurhanów ,,Mitchell Butte” oraz ,,Merrick Butte”. Miejscowa legenda głosi, że mają one upamiętniać dwóch poszukiwaczy srebra zabitych tu przez Indian w 1880 roku. Przeorysza (Prioress) ma kształt łudząco podobny do postaci w mnisim habicie z rękami złożonymi w modlitwie. Sięgająca 245 metrów wysokości skała jest największą w zgrupowaniu nazywanym ,,Three Sisters” (trzy siostry).
Dziki, pustynny krajobraz Monument Valley wypełniony majestatycznymi skalnymi formacjami, należy do najbardziej rozpoznawalnych w Stanach Zjednoczonych. Widok czerwonych filarów, wież i wielkich monumentów z piaskowca, jest znany na całym świecie. W 1939 roku znany już wtedy, mocno szanowany i uznawany za mistrza westernu reżyser John Ford nakręcił swój pierwszy dźwiękowy film "Dyliżans" ("Stagecoach"), w którym miliony Amerykanów, a za nimi reszta świata, zobaczyły po raz pierwszy dwie rzeczy: Monument Valley i John'a Wayne. W Monument Valley nakręcono łącznie ponad 30 westernów, w tym najstarsze i najsłynniejsze jak wspomniany ,,Dyliżans”, ,,Moja droga Klementyna”, czy "Fort Apache", również w reżyserii Ford'a. Wspaniałe widoki z Doliny Monumentów były też tłem tysięcy krótkich filmów i zdjęć reklamowych.
Monument Valley to dla Indian Navajo miejsce święte, ściśle związane z ich religią i tradycjami. Turyści mogą zobaczyć niektóre miejsca w dolinie na trasie standardowego przejazdu, ale żeby naprawdę doświadczyć jej piękna, trzeba zjechać z traktu i zwiedzić bezdroża doliny na koniu. Tylko wtedy, widząc ją z bliska i widząc to co znają tylko miejscowi Indianie można zrozumieć, dlaczego Dolina Monumentów jest przez nich uważana za świętą.
Uważana za jeden z najpiękniejszych zakątków USA, Monument Valley była i jest zamieszkała od tysięcy lat. Cała okolica od jeziora Powell na wschód, do granicy z New Mexico to piękna, ale gorąca i mordercza pustynia. Życie tu to bezustanna walka o przetrwanie w najtrudniejszych warunkach. Mimo to, na terenie Monument Valley archeologowie odkryli dotychczas ponad 100 wiosek Indian Anasazi sprzed 12 wieku n.e. Z niewiadomych przyczyn, podobnie jak w innych miejscach, Anasazi opuścili te tereny przed rokiem 1300 n.e., ustępując miejsca plemionom koczowniczym. Ze względu na rzadkie opady deszczu, których poziom nie przekracza 20 cm rocznie, roślinność w Monument Valley jest bardzo uboga. Rosną tu karłowate sosny i krzewy, kilka odmian kaktusów i niski jałowiec. To niegościnne miejsce omijają nawet zwierzęta, zadomowiły się tu tylko pustynne króliki, jaszczurki, grzechotniki i ropuchy. Mimo tak ciężkich warunków, okolice dookoła Monument Valley zamieszkują Indianie Navajo, którzy przybyli na tereny północnej Arizony i New Mexico około XIV wieku, wypędzając stąd słabsze i trudniące się rolnictwem plemię Hopi. Rezerwat żyjących do dziś resztek plemienia znajduje się w samym środku rezrwatu Navajos. Kultura Hopi, ich legendy, kosmogonia i podania przypominają tradycje Majów, ale nie ma żadnych dowodów na bezpośredni związek Hopi z kulturą Majów.
Biali zaczęli się tu pojawiać dopiero w XVIII wieku. Były to oddziały hiszpańskich żołnierzy ścigających indiańskich wojowników winnych różnych przestępstw lub napadów na hiszpańskie misje albo osiedla. To właśnie od Hiszpanów miejscowi Indianie nauczyli się hodowli owiec i wykorzystywania koni. Mimo ciężkich warunków, Navajos umiejętnie radzili sobie z wypasem zwierząt na niewielkich i nielicznych pastwiskach. Od pojawienia się w tej okolicy białych, rozpoczął się okres nieustannej walki tubylczej ludności o ziemię. Po wypędzeniu stąd Navajos w 1864 roku, ponownie po czterech latach przyznano Indianom część z ich dawnych terenów plemiennych. W obrębie powstałego w 1868 roku największego na amerykańskim kontynencie indiańskiego rezerwatu znalazły się Monument Valley a także pobliski Canyon de Chelly. Oba miejsca są ściśle związane z historią, religią i kulturą Indian. Zarządzający dość sprawnie na tym terenie Navajos są obecnie najliczniejszym i jednym z najlepiej zorganizowanych plemion mieszkających w granicach Stanów Zjednoczonych. Prowadzą szeroką działalność gospodarczą umiejętnie wykorzystując preferencyjne ustawy prawne. Ich gospodarka opiera się na rolnictwie i hodowli zwierząt. Znaczne dochody przynosi im dzierżawa ziemi i opłaty za eksploatację złóż mineralnych. Navajos są bardzo otwarci na postęp w wielu dziedzinach co jest czymś wyjątkowym wśród tubylczych narodów. Wykształcili własną kadrę nauczycielską i założyli swoją służbę zdrowia. Wydają też własną gazetę ,,Navajo Times”. Korzystając z faktu, że na ich ziemi znajdują się tak wyjątkowo atrakcyjne miejsca jak Monument Valley i Canyon De Chelly oraz graniczące z rezerwatem Mesa Verde, Lake Powell i Grand Canyon, Navajos postawili także na turystykę. Prowadzą wiele ośrodków turystycznych, hoteli i kasyn, mają własną kadrę przewodników i sieć sklepików pamiątkarskich zaopatrywanych przez rodzimych twórców i rzemieślników.
Monument Valley rozciąga się na długości 50 mil między miasteczkami Kayenta w Arizonie i Mexican Hat w sąsiednim Utah. Widoki krajobrazu doliny z wyrastającymi z pustyni czerwonymi skalistymi monumentamii ogląda się podczas przejazdu drogą 163 łączącą oba miasteczka. Bliższe zwiedzanie jest znacznie utrudnione, ponieważ w pobliże słynnych formacji skalnych nie zostały doprowadzone utwardzone drogi. Jedyny punkt dostępowy, z którego można się udać wgłąb doliny, zlokalizowany jest przy Monument Valley Tribal Park. Punkt ten jest zarazem bramą do Rezerwatu Indian Navajo i znajduje się na granicy stanów Arizona i Utah, jedną milę na wschód od drogi 163, w pobliżu osady Goulding.
Wizytę w Monument Valley powinno się - a właściwie należy - zacząć od Visitor Center. Można tam poznać dawną i nową historię Navajos. W małym muzeum w centrum jest też stała ekspozycja poświęcona Navajos, którzy jako żołnierze armii amerykańskiej służyli jako szyfranci. Nazywano ich Wind Talkers, a używany przez nich szyfr - język Navajo - nie został nigdy złamany ani przez wywiad niemiecki ani przez Japończyków. W centrum można też wynająć przewodnika po terenach normalnie niedostępnych dla turystów, albo zapisać się na wycieczkę samochodem terenowym lub minibusem po parku. Tuż obok centrum znajduje się okazały hotel z widokiem na piękne formacje Monument Valley.
Telefony: (435) 727-5874, (435) 727-5879, (435) 727-5870 http://www.navajonationparks.org/htm/monumentvalley.htm
